روغن قالب بتن

مقدمه

در صنعت ساخت و ساز، کیفیت نهایی سازه‌های بتنی به‌طور مستقیم تحت تأثیر جزئیات اجرایی قرار دارد. یکی از مؤلفه‌های مهم در این زمینه، استفاده از روغن قالب بتن به‌عنوان یک ماده شیمیایی جداکننده است . که با ایجاد یک لایه نازک بین قالب و بتن، موجب جداشدن آسان و بدون آسیب قالب می‌شود و از چسبندگی بتن به قالب جلوگیری می‌کند. انتخاب نوع مناسب این روغن، با توجه به نوع بتن، شرایط طراحی و عوامل اجرایی، بسیار حائز اهمیت است و می‌تواند به کاهش چشمگیر هزینه‌ها (تا ۵۰ درصد) و افزایش عمر مفید قالب‌ها منجر شود. از این‌رو، دانش فنی طراحان، مجریان و کارفرمایان در زمینه ویژگی‌های این مواد، نقش تعیین‌کننده‌ای در ارتقاء کیفیت اجرا و بهینه‌سازی منابع پروژه‌های بتنی دارد.

تعریف کلی روغن قالب بتن

ماده‌ایی روان که مانع چسبندگی بتن تازه به قالب می‌شود و باعث جداسازی آسان و سریع قالب بدون آسیب به بتن می‌شود. در اصل روغن قالب سه عملکرد اصلی دارد:
    تسهیل جداشدن قالب از روی بتن بدون ایجاد آسیب یا چسبندگی
    افزایش عمر مفید قالب با کاهش نیرو و فشار مورد نیاز برای جدا‌سازی
    بهبود کیفیت سطح بتن از نظر صاف بودن و یکنواختی جلوه نهایی

ویژگی‌های روغن بتن استاندارد

-    ایجاد جدایش یکنواخت بین بتن و قالب
-    عدم ایجاد لکه، ترک یا حفره روی بتن
-    سازگار با محیط زیست (انواع خاص)
-    عدم واکنش پذیری با سیمان و افزودنی‌ها
-    کاهش هزینه‌های نگهداری قالب
-    عدم ایجاد تاثیر منفی بر گیرش بتن

انواع روغن قالب بتن

انواع اصلی روغن قالب بتن عبارتند از:

1.    روغن قالب پایه نفتی (روغن‌های استخراجی)
2.    روغن قالب پایه گیاهی (زیست تخریب‌پذیر)
3.    روغن قالب امولسیونی (پایه‌آب)
4.    روغن قالب واکنشی (شیمیایی)

که هر کدام از این‌ها برای کاربرد و شرایط خاصی مناسب هستند.

روغن قالب پایه نفتی (روغن‌های استخراجی)

    ترکیبات: روغن‌ معدنی، حیوانی، گیاهی یا مخلوط آن‌ها
    کاربرد :  عمدتا مناسب برای انواع قالب‌های فلزی، با خاصیت روان‌کنندگی خوب
    مزایا: ساده، مقرون‌به‌صرفه و حفاظت در برابر زنگ‌زدگی
    معایب: احتمال آلودگی سطح بتن، مشکل در تمیزسازی و تأثیر نامطلوب بر پوشش نهایی 

  روغن قالب پایه گیاهی (زیست تخریب پذیر)

•    ترکیبات:  روغن‌های طبیعی مانند استرهای روغنی، بدون حلال (روغن‌هایی از قبیل روغن سویا و کلزا)
•    کاربرد:  برای بهبود سازگاری با محیط‌زیست و جلوگیری از آلودگی بتن
•    مزایا:  تجدیدپذیر، زیست‌تخریب‌پذیر و سالم برای کارگران
•    معایب:  ممکن است عملکرد کمتری نسبت به انواع شیمیایی داشته باشند، کمی گران‌تر

   روغن قالب امولسیونی (پایه آب)

این محصولات از ترکیب آب و روغن ساخته می‌شوند و علاوه بر قابلیت شست‌وشو با آب، کم‌ترین اثرات زیست‌محیطی را نیز دارند. روغن قالب امولسیونی برای فضاهای بسته و پروژه‌های حساس به آلودگی، خیلی مناسب هستند.
این نوع روغن معمولاً با اسپری، برس یا غلطک قابل اعمال است و پس از خشک شدن، لایه‌ای نازک و مؤثر ایجاد می‌کند که از چسبیدن بتن به قالب جلوگیری می‌کند. از جمله مزایای آن می‌توان به عدم تأثیر منفی بر ظاهر بتن، سهولت در پاک‌سازی تجهیزات، ایمنی بالا برای کارگران و کاهش هزینه‌های نظافت قالب‌ها اشاره کرد. با این حال، در شرایط رطوبتی شدید یا دمای پایین، ممکن است عملکرد آن کاهش یابد و نیاز به تجدید استفاده باشد

 روغن قالب واکنشی (شیمیایی)

روغن قالب واکنشی نوعی عامل جداکننده تخصصی است که با واکنش شیمیایی با سطح بتن تازه، یک لایه نازک از ترکیبات صابونی (soap-like) روی قالب تشکیل می‌دهد و بدین ترتیب از چسبیدن بتن به قالب جلوگیری می‌کند.  برخلاف روغن‌های فیزیکی (پایه نفتی یا امولسیونی) که صرفاً نقش یک مانع سطحی دارند، این نوع روغن‌ها با قلیایی موجود در بتن (هیدروکسید کلسیم) واکنش داده و نمک‌های نامحلولی تولید می‌کنند که بین بتن و قالب عمل جداسازی را انجام می‌دهند.

مزیت‌های کلی روغن قالب بتن

•    افزایش کیفیت سطح نهایی بتن (صاف و یکنواخت)
•    جلوگیری از آسیب به لبه‌ها و گوشه‌های بتن
•    افزایش عمر قالب‌ها به ویژه فلزی
•    صرفه جویی در زمان و هزینه جداسازی قالب‌ها
•    جلوگیری از چسبندگی بتن و کاهش نیاز به تمیز کاری قالب 
•    کاهش مصرف مواد قالب بندی در پروژه‌های انبوه

نحوۀ استفاده صحیح از روغن قالب

1-    تمیزکاری قالب: سطح قالب باید تمیز خشک و بدون زنگ زدگی یا بقایای بتن قبلی باشد.
2-    سطح قالب: هرگونه ترک یا سوراخ باید پوشانده یا اصلاح شود تا از نشت دوغاب بتن جلوگیری شود.
3-    روش اجرا: روغن را می‌توان با اسپری، قلم مو و یا پارچه روی سطح قالب پخش کرد.
4-    ضخامت یکنواخت: از ایجاد لایه‌های ضخیم خودداری شود. لایه نازک و یکنواخت موثر تر است.
5-    مدت زمان قبل از بتن‌ریزی: معمولا 10 – 30 دقیقه قبل از بتن ریزی، روغن باید اعمال شده باشد.
6-    مراقبت در شرایط باد یا گرما: در شرایط باد شدید یا دمای بالا ، ممکن از روغن تبخیر شود و نیاز به تکرار داشته باشد

نکات ایمنی (Safety Quidelines)

    

نکات زیست محیطی (Environmental Considerations)
     

    

نتیجه گیری
روغن قالب بتن یک ابزار مؤثر و ضروری در بهبود کیفیت بتن و کاهش هزینه‌های قالب‌بندی در پروژه‌های عمرانی است. انتخاب نوع مناسب روغن بر اساس نوع قالب، شرایط محیطی، نوع بتن و حساسیت پروژه اهمیت زیادی دارد. استفاده صحیح از این روغن می‌تواند سطح بتن را بدون ترک، صاف و زیبا ساخته و از آسیب دیدن قالب جلوگیری کند.    

منابع
•  ACI 347R – Guide to Formwork for Concrete
•   ASTM C980 – Standard Specification for Industrial Release Agents
•    گرجی‌زاده، ا. (۱۳۹۸). فناوری قالب‌بندی در سازه‌های بتنی. انتشارات دانشگاه تهران.
•    ESTI Chem
•     https://www.amazon.sa/-/en/Sika-Release-Oil-Premium-Grade-Self-Levelling/dp/B01JYXFRD8