مایسلیوم؛ مصالح ساختمانی نوین و پایدار از دل طبیعت
با افزایش بحران‌های زیست‌محیطی و انتشار بالای کربن ناشی از تولید سیمان و فولاد، صنعت ساختمان بیش از هر زمان دیگری به سمت منابع پایدار و تجدیدپذیر متمایل شده است. در این میان، مایسلیوم (Mycelium) – ساختار ریشه‌ای قارچ – به‌عنوان یکی از نوآوری‌های کلیدی معرفی شده است. این ماده، شبکه‌ای از رشته‌های قارچی موسوم به هیف (Hyphae) است که می‌تواند روی ضایعات کشاورزی رشد کرده و مواد آلی اطراف خود را به‌صورت طبیعی به هم بچسباند. حاصل این فرآیند، ماده‌ای سبک، متخلخل، عایق و زیست‌تخریب‌پذیر است که می‌تواند جایگزین مناسبی برای برخی مصالح پرمصرف ساختمانی باشد.
مطالعات اخیر نشان داده‌اند که مصالح بر پایه مایسلیوم می‌توانند در چرخه‌ی عمر خود، ردپای کربنی بسیار کمتری نسبت به بتن یا پلاستیک داشته باشند و حتی در برخی شرایط به‌عنوان جذب‌کننده کربن عمل کنند .
روش‌های تولید
مایسلیوم معمولاً در سه قالب اصلی به‌کار گرفته می‌شود:
1.قالب خارجی
پرورش مایسلیوم درون قالب سخت و سپس جداسازی آن.
2. قالب داخلی (Soft mold)
جایی که بخشی از قالب به‌صورت دائم در محصول باقی می‌ماند.
3.ساختار درجا (In-situ) یا Myco-welding
اتصال بلوک‌ها و پنل‌های زنده به یکدیگر و تشکیل یک سازه‌ی یکپارچه.
این روش‌ها امکان تولید بلوک، پنل، آجر زیستی و حتی سازه‌های سه‌بعدی را فراهم می‌کنند (Camilleri, 2025).
کاربردها
•مصالح ساختمانی
بلوک‌ها، آجرهای زیستی، پنل‌های عایق حرارت و صدا، و جایگزین فوم‌های پلی‌استایرن.
•نساجی و مد
تولید «چرم گیاهی مایسلیوم» به‌عنوان جایگزین چرم حیوانی (نمونه‌های تجاری توسط MycoWorks).
•بسته‌بندی
مواد جایگزین پلاستیک‌های فوم‌دار (نمونه‌های تجاری توسط Ecovative).
•پزشکی
بررسی ترکیبات زیست‌فعال با خواص ضدباکتری و تقویت ایمنی.
مزایا
• سبک‌وزن و مقاوم نسبت به وزن
در عایق‌ها و پنل‌های داخلی عملکرد مطلوبی دارد.
•عایق حرارتی و صوتی
به‌ویژه در فرکانس‌های پایین، قابلیت جذب بالایی از خود نشان می‌دهد.
• زیست‌تخریب‌پذیر و تجدیدپذیر
پس از پایان عمر مصرفی به‌راحتی در طبیعت تجزیه می‌شود.
•کاهش کربن
رشد بر بستر ضایعات کشاورزی باعث کاهش وابستگی به منابع پرکربن معدنی می‌شود.
• بدون افزودنی‌های سمی
در بیشتر فرایندها نیازی به مواد شیمیایی خطرناک نیست.
معایب و محدودیت‌ها
• مقاومت فشاری پایین
معمولاً بین 0.2 تا 1 مگاپاسکال است، در حالی‌که بتن معمولی 20 تا 40 مگاپاسکال دارد. بنابراین مناسب المان‌های باربر مانند ستون یا فونداسیون نیست.
• حساسیت به رطوبت
جذب آب می‌تواند استحکام ماده را کاهش دهد.
•مقیاس‌پذیری محدود
تولید انبوه هنوز در مرحله‌ی آزمایشی قرار دارد و استانداردهای صنعتی کامل برای آن تدوین نشده است.
نمونه‌های کاربردی
• برج Hy-Fi در MoMA نیویورک (2014): سازه‌ای 40 فوتی ساخته‌شده از بلوک‌های مایسلیومی.
• MycoHAB در نامیبیا (2024): پروژه‌ای برای ساخت خانه با بلوک‌های مایسلیومی که هر کیلوگرم آن حدود 0.8 کیلوگرم CO₂ جذب می‌کند.
• Mycocrete (انگلستان): کامپوزیت شبه‌بتن با قابلیت تزریق در قالب‌های بافته‌شده و مقاومت بالاتر نسبت به بلوک‌های ساده.
چشم‌انداز آینده
تحقیقات اخیر بر ترکیب مایسلیوم با سیمان، آهک و رزین‌های زیستی برای ساخت کامپوزیت‌های هیبریدی متمرکز است تا محدودیت مقاومت فشاری برطرف شود. همچنین فناوری‌هایی مانند چاپ سه‌بعدی با مایسلیوم می‌تواند مسیر تازه‌ای برای معماری سبز و طراحی سازه‌های پیچیده فراهم آورد (Motamedi, 2025).
اتحادیه اروپا و برخی مؤسسات تحقیقاتی نیز در حال تدوین سیاست‌هایی برای ادغام مصالح بر پایه مایسلیوم در زنجیره ساخت‌وساز پایدار هستند.
جمع‌بندی
مایسلیوم، به‌عنوان پلی میان طبیعت و فناوری، توانسته جایگاه ویژه‌ای در پژوهش‌های مصالح ساختمانی نوین به دست آورد. این ماده با ویژگی‌های منحصربه‌فردی همچون سبکی، عایق‌بودن، زیست‌تخریب‌پذیری و کاهش اثرات کربنی، پتانسیل بالایی برای استفاده در ساختمان‌های سبز آینده دارد. هرچند محدودیت‌هایی مانند مقاومت مکانیکی پایین و فقدان استاندارد صنعتی وجود دارد، اما توسعه‌ی کامپوزیت‌های هیبریدی و فناوری‌های نوین تولید، می‌تواند این چالش‌ها را برطرف سازد.
منابع
1. Xia, Y., et al. (2024). Utilizing mycelium-based materials for sustainable construction. ResearchGate.
2. Camilleri, J. (2025). Mycelium-based composites for building applications. ScienceDirect.
3. The Guardian (2024). Homes built from mushrooms: MycoHAB project in Namibia.
برای دریافت مشاوره و اطلاعات بیشتر، همین حالا با ما تماس بگیرید.